دوران بین متباینیندوران بین مُتِباینَین به معنی تردید در تعلق تکلیف به یکی از دو امر مستقل و غیر مشترک در اجزا است. ۱ - تعریفدوران بین متباینین، مقابل دوران بین اقل و اکثر و از اقسام شبهه مقرون به علم اجمالی بوده و به معنای شک در الزام به یکی از دو امری است که با یک دیگر ـ از لحاظ اجزا و شرایط ـ وجه مشترکی ندارند ـ اقل و اکثر نیستند ـ بلکه دو وجود جدا و مستقل از هم دارند هر چند که انجام هر دو با هم ممکن است. ۲ - صور قابل تصور برای دوران بین متباینیندوران بین متباینین، به سه صورت قابل تصور است: گاهی " وجوب " مسلّم است، اما " واجب " مردد است، مانند این که مکلف می‌داند وجوبی به عهده او آمده است، اما نمی داند واجب، نماز ظهر است یا نماز جمعه. گاهی " حرمت " مسلّم است، اما " حرام " مردد است، مثل این که مکلف یقین دارد یکی از دو ظرف " الف " و " ب " خمر و نوشیدن آن حرام است و خطاب " یحرم علیک شرب الخمر " متوجه او شده است، اما به طور مشخص نمی داند کدام یک از آن دو ظرف خمر است؛ گاهی مکلف می داند یا وجوب یا حرمت متوجه وی شده است و اگر " وجوب " متوجه او شده باشد، به شی " الف "، و اگر " حرمت " متوجه او شده باشد، به شی ء " ب " تعلق گرفته است. در حقیقت، علم اجمالی دارد که " اما هذا الشی ء واجب و اما ذاک الشی ء حرام " که متعلق وجوب و حرمت متفاوت است. ۳ - حکم دوران بین متباینین از نظر علمادرباره حکم دوران بین متباینین سه نظریه وجود دارد: نظریه مشهور، مبنی بر حرمت مخالفت قطعی و وجوب موافقت قطعی با علم اجمالی به تکلیف، که لازمه آن احتیاط است؛ نظریه مرحوم " محقق قمی " مبنی بر تفصیل میان مخالفت قطعی و موافقت قطعی، که اولی حرام و دومی غیر واجب می باشد. نظریه منسوب به " علامه مجلسی " مبنی بر جواز مخالفت مطلقا، چه قطعی و چه احتمالی. [۲]
دروس فی علم الاصول، صدر، محمدباقر، ج ۱، ص ۴۱۱.
[۸]
انوار الاصول، مکارم شیرازی، ناصر، ج ۳، ص ۱۲۳.
[۹]
تحریرالفصول، ذهنی تهرانی، محمد جواد، ج ۵،۶، ص ۶۲۰
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۷۶، برگرفته از مقاله «دوران بین متباینین». |